در دوازدهمین جلسه از سلسله گفتگوهای کووینو، با جناب آقای مهندس علی اکبر، مدیرعامل مدرسه اسلامی کار و کسب حرکت و مؤسس مرکز مدیریت فرهنگی بابا علی، همراه شدیم تا درباره رویکردهای اخلاقی در کسب و کار در شرایط کرونایی، با ایشان به گفتگو بپردازیم و مبحث اخلاق در کسب و کار را موشکافی کنیم.
خلاصه‌ای از نکات ایشان را مرور خواهیم کرد:
تزاحمات، آغاز اخلاقیات
در ابتدا این نکته را عرض کنم که آنچه در اینجا ممکن است بحث کنیم، لزوماً حرف دین و علم نیست. بلکه برداشت‌های شخصی بنده است. مدخل بحث اخلاق، تزاحمات است. محل بروز اخلاقیات در همین نقطه می‌باشد.
یک نظام‌واره اخلاقی است که در این تزاحمات، ترجیحات را تعیین می‌کند.
تزاحم در کرونا
کرونا هم به نوبه خود، موجب بروز تزاحمات شد و اگر افراد پروتکل‌ها و نظام‌واره های اخلاقی نداشته‌باشند، مشکلاتی پیدا خواهند کرد.
انتخاب اینکه:
- آیا کارمندان را در محل کار بیاوریم برای کار کردن (آنها ممکن است با خطر بیماری روبرو شوند)؟
- یا این که به مشتریان برسیم و رفع نیازهای آنها را مد نظر قرار دهیم؟
یک انتخاب اخلاقی می‌تواند باشد.
در این عصر چالش‌هایی وجود دارد که با مباحث اخلاقی قابل حل است و صحبت ما بر سر این راه حل هاست.
لزوم چهارچوب هایی برای اخلاق در کسب و کار
به نظر بنده دو چیز در مسئله علم اخلاق مهم می‌شود:
- ملاک:
یعنی همان شاخص ها. - مَلِکات:
یعنی یک قوه راسخ که منجر به بروز اخلاق می‌شود و رفتارها را شکل می‌دهد. البته به نظر من در تأکید به ملکات، بعضی مواقع خیلی افراط می‌شود.
سه‌گانه اعتقاد، اخلاق و رفتار که هر یک نتیجه دیگری است بسیار معروف است.
حوزه های اخلاق
علم اخلاق زمانی رشد کرد که مضاف و مضاف‌الیه‌هایی برای آن شکل گرفت. مثل اخلاقِ کسب و کار.
اخلاق هیجانی
یکی از این موارد، اخلاق هیجانی و آنی است. در روایات داریم که بندگان خوب خدا در بزنگاه ها کار درست را انجام می‌دهند؛ این همان اخلاق آنی است.
اخلاق هیجانی یا آنی، گاهی ناشی از اخلاق فرد نیست بلکه می‌تواند ناشی از فرهنگ آن جامعه باشد.
مزیت دستگاه فکری اخلاقی
بنابراین داشتن یک دستگاه فکری و چهارچوب ذهنی اخلاقی در چنین بزنگاه‌هایی، خیلی می‌تواند به انسان کمک کند. اگر یک سازمان و یا کسب و کار، از قبل، چالش های ممکن را برای خودش تعریف کرده باشد و برای آنها راه حل های اخلاقی را پیش‌بینی کند، در بحران ها راحت‌تر می‌تواند تصمیم گیری کند. منظور ما از این چالش ها چالش های اخلاقی است.
فتوت نامه ها
مثلاً درباره اخراج یا تعدیل نیروها، اگر مدیر آن مجموعه با خودش عهد کند که چنانچه می‌خواست کارمندی را اخراج کند، حتماً باید یک ماه قبلش به او اطلاع داده باشد. این سبک از کارها در گذشته به «فتوّت نامه» معروف بود. به‌نظر می‌رسد وجود این فتوت نامه ها که از مبانی اخلاقی و اسلامی اخذ شده، بسیار به رویکرد اخلاق در کسب و کار کمک می‌کند.
تهیه نظام واره اخلاقی
به نظر بنده، فطرت انسان خودش برای تهیه این نظام‌واره تاحدودی کمک‌کننده است.
همان‌طور که گفتیم، رسیدن و تهیه یک مرامنامه و فتوت نامه در کسب و کارها مهم است؛ اما اگر بخواهیم به‌دنبال یک منبع دیگر بگردیم، قطعاً منبع اخذ آن از غرب نیست؛ چون چیزی نیست که آن ها داشته باشند و در معارف ما وجود نداشته‌باشد.
حدیث معروف حضرت علی علیه‌السلام که می‌گوید: آنچه برای خود می‌پسندی برای دیگران هم بپسند و آنچه برای خود نمی‌پسندی برای دیگران هم نپسند، اخیراً در یکی از مقاله‌های غربی به‌عنوان هسته مرکزی مقاله مطرح شده‌است. با این تفاوت که آنها به اخلاق به‌چشم سود بلندمدت نگاه می‌کنند، اما در دیدگاه ما این‌چنین نیست و زاویه دید ما متفاوت است.
ما، دیدگاه‌های صرفاً دنیایی نداریم.
توجه به خطوط قرمز
در مبانی اقتصادی اسلامی خطوط قرمزی وجود دارد که رعایت آنها بسیار مهم است. مثلاً حقّ‌الناس، انفاق، زکات و…
لحاظ کردن این خطوط قرمز در آن مرامنامه و چارچوب‌بندی آن به ما کمک می‌کند.
باورهای دینی و اخلاقی، برای توسعه کسب وکار
در معارف ما، مبانی عمیقی وجود دارد که با تعریف آنها در کسب و کار خود، می‌توانیم به گشایش و فضل رزق خود کمک کنیم. تقویت این باورهای دینی و اخلاقی، باعث می‌شود هنگام بروز بحران ها، ما دچار بحران نشویم و بتوانیم راه درست را از نظر اخلاقی انتخاب کنیم. در اتفاقاتی مثل کرونا، سه‌گانه اعتقادات، اخلاقیات و رفتارها را باید به خوبی تبیین کرد و گزینه‌های درست را در مواجهه این بیماری با هر یک از این شئون، تبیین کرد.
نیت، نقطه تمایز
یکی از مزیت های معارف اسلام، توجه به نیت است.
در خیلی از مکاتب غربی، نیت بروز ندارد و اخلاق را آن چیزی تعریف می‌کنند که رعایت آن شما را به هدف می‌رساند.
یعنی صرفاً رویکرد نتیجه‌گرایانه دارد. در صورتی‌که در مبانی دینی ما، به‌شدت به نیت اهمیت داده‌شده.
نیت صاحبان، شاخصه کسب و کار اسلامی
چند وقت پیش با یکی از دوستان بحثی داشتیم حول اینکه چه کسب و کاری را می‌توان اسلامی نامید؟ موضوعات زیادی مطرح شد. از جمله اینکه هر کسب و کاری که رفع نیاز مسلمان را انجام دهد، اسلامی است تا کسب و کاری که در جهت تمدن سازی حرکت کند. در آنجا همین موضوع نیت را هم بحث کردیم. یعنی یکی از شاخصه های کسب و کار اسلامی می‌تواند نیت صاحبان آن کسب و کار باشد که در جهت خدمت به خلق و رفع مشکلات مسلمین است.
نیت و فهم مسئله مکمل هم
اما در مسائلی از این دست، فهم تزاحم و تشخیص درست آن مهم است و نیت هم باید در جهت رفع آن تزاحم خالص باشد تا نتیجه اخلاقی حاصل شود.
در واقع در مکتب اسلام، می‌فهمیم که لزوماً داشته های مادی منشاء اثر نیست و نیت کار هم مهم است.
مواسات در کسب و کار
در موضوع مواسات در کسب و کار، به نظر بنده، مواسات به عنوان یکی از «آثار» اخلاق دین در جامعه می‌تواند خودش را بروز دهد.
برخی معتقدند اخلاقیات در دل اجتماع است که تعریف می‌شود.
مواسات یعنی دیگران را مثل خود دیدن
این مواسات هم که ناشی از یکسری قوه های عقلیه پایه است که فرد، جامعه اطراف خودش را مثل خودش می‌بیند و به آن کمک می‌کند تا بهبود یابد، موضوع جالب و قابل توجهی است. اینکه برای کارمندانِ متفاوت با نیازهای مختلف و سطح زندگی متنوع، امکانات و تخفیف‌های کاری خاصی قائل شویم می‌تواند از مصادیق مواسات در کسب و کار باشد.
اما به‌طور کلی مواسات در کسب و کار خیلی جای بحث دارد و نیاز به مفهوم پردازی بیشتری است.
آخرین گفتگو از سلسله گفتگوهای کووینو، شنبه 3 خرداد ماه 1399 به صورت آنلاین برگزار شد.
برای اطلاع از برنامه‌های بعدی مرکز نوآوری مشترک اینستاگرام مرکز نوآوری شوید.
نظرات شما می‌تواند مارا کمک کند تا رویدادهایی جذاب‌تر را برگزار کنیم.
