در هشتمین جلسه از سلسله گفتگوهای کووینو، با جناب آقای دکتر علی اصغر سعدآبادی، رئیس مرکز نوآوری علوم انسانی و اجتماعی دانشگاه شهیدبهشتی و رئیس مرکز نوآوری اجتماعی سلام، همراه شدیم تا درباره حکمرانی نوآورانه، با ایشان به گفتگو بپردازیم.
خلاصه‌ای از نکات ایشان را در این‌باره مرور خواهیم کرد:
وضعیت حکمرانی نوآورانه در ایران
ابتدا می‌خواهم به یک تحلیل از فضای حکمرانی در ایران بپردازم، سپس به سزاغ زمینه‌های نوآوری خواهیم رفت.
وقتی به اقتصاد دنیا نگاه می‌کنیم، مشاهده می‌کنیم که به واسطه این بیماری، تکانه‌های زیادی خورده. کشور ما هم اوضاع مطلوبی ندارد.
وضعیت درآمدی دولت
به طور کلی درآمدهای رسمی دولت، سه‌دسته هستند:
درآمدهای ۱- نفتی و ۲- مالیاتی و درآمدهای ۳- ناشی از صادرات.
درآمدهای نفتی
درآمدهای نفتی به دلیل تحریم ها به شدت کاهش پیدا کرده‌بود که در این روزها قیمت پایین نفت هم مزید بر علت شد.
درآمدهای مالیاتی
درآمدهای مالیاتی هم تا جایی که امکان داشته بالا رفته است و کسب و کارها بیش از این توان پرداخت مالیات ندارند.
درآمدهای صادراتی
اوضاع صادراتی هم نسبی است؛ که در ادامه به آن اشاره خواهیم کرد.
وضعیت اقتصادی
علاوه بر مواردی که ذکر شد، رشد تولید ناخالص داخلی ما، طبق آمارهای رسمی، در سال گذشته، منفی ۷ بوده‌است و نرخ تورم هم طبق آنچه رسماً اعلام شده، بیش از ۴۰ درصد بوده. نرخ بیکاری که در سال گذشته داشتیم و قبل از کرونا، چیزی حدود ۱۱ درصد بود و احتمال می‌رود امسال دو برابر شود.
ساختار حکمرانی، حلال مشکلات کشور
نکته اینجاست که ما، بیشتر اوقات فکر می‌کنیم حکمرانی توام با عدم صداقت است در صورتی که بالعکس، با صداقت و شفافیت همراه است.
متأسفانه نظام حکمرانی ما مجموعه‌ای از نابسامانی های سازمان‌یافته است.
مثلاً در بحث خودرو، افرادی بودند که ۱۰ هزار خودرو وارداتی با ارز ۴۲۰۰ تومانی ثبت کرده بودند.
یا مثلاً در همین موضوع بورس، با توجه به اینکه بورس های دنیا شرایط خوبی ندارند اما بورس ایران به‌شدت در حال رشد است.
حکمرانی در بازار بورس
در تحقیقی که در سال ۹۸ انجام دادیم، متوجه شدیم که ۱۲ میلیون کد بورسی صادر شده و از این بین، یک میلیون و ۵۰۰ هزار نفرشان فقط یک معامله انجام دادند.
از بین معاملات انجام شده ۹۰ درصد معامله‌گرها شخصیت‌های حقوقی هستند.
گویی شاخص بورس به صورت نمادین بالا می‌رود و این حقوقی ها هستند که دارند بازار را می‌گردانند.
طبیعتاً وقتی این بازار ریزش کند، سرمایه اجتماعی نظام متزلزل خواهد شد.
طبیعتاً، ما باید از این اتفاق، جلوگیری کنیم. حفظ اعتماد مردم به حاکمیت، خیلی مهم است.
حکمرانی و پاسخگویی دولتمردان
عده‌ای می‌گویند اگر بورس نباشد سفته بازی در سایر بازارها نظیر سکه و خودرو و… خودش را نشان می‌دهد. اما مشکل ما، این‌ها نیست. ما می‌گوییم مشکل، در ساختار حکمرانی است.
یعنی دولتمردان باید پاسخگوی عملکردهای خود باشند.
به‌عنوان مثال همه اقتصاددان ها با ارز ۴۲۰۰ تومانی مخالف بودند. اما امروز، چه کسی پاسخگوی آسیب‌های اِعمال این سیاست است؟
اگر در این موضوع دقیق شویم، می‌بینیم که همین ارز ۴۲۰۰ تومانی، به بخش خصوصی ضررها زده است.
پول ارزان، آفت نوآوری
در حکمرانی باید به این موضوع توجه کنیم که راه حل سیر کردن مردم، غذادادن یا پول‌دادن به آن‌ها نیست، بلکه باید به آن‌ها کار کردن و توسعه را یاد داد و زمینه‌های آن را فراهم کرد.
یکی از این راه‌ها، توسعه کشاورزی محلی است.
گاهی اوقات ورود نکردن حکمرانی به یک موضوع بهتر از ورود آن است.
متأسفانه چون پول برای دولت ها، به اصطلاح، «رایگان یا ارزان» است، لذا ریخت و پاش آن‌ها هم زیاد است؛ در حالی‌که همین پول و خلق آن اثرات بدی بر اقتصاد دارد. پولی که برایش زحمت کشیده نشده باشد، به بقیه ضربه می‌زند.
حذف ساده اندیشی برای رسیدن به حکمرانی نوآورانه
متاسفأنه ما در ساختار حکمرانی خود همیشه ساده‌ترین راهکارها را انتخاب می‌کنیم.
مثلاً در همین ایام کرونا ساده‌ترین حرکت اقتصادی، سیاست انبساطی بود که ما هم اعمال کردیم. در نتیجه دولت اقدام به چاپ پول و کاهش نرخ سود بانکی کرد. این اقدامات موجب بروز رکود تورمی خواهد شد؛ چون این پول، در نهایت، در همه بازارها سرازیر می‌شود و ارز و طلا و مسکن و بورس و غیره را تحت تأثیر قرار خواهد داد.
مثالی از حکمرانی نوآورانه
جالب است بدانید در کشورهای حوزه اسکاندیناوی، با استفاده از قوانینی که وضع شده، حکمرانی توانسته است سفته بازی را کنترل کند. در آنجا به‌ازای هر خانه اضافی که شخص می‌خرد، مالیاتی به‌صورت صعودی به آن تعلق می‌گیرد. این شیوه حکمرانی باعث می‌شود مسکن، خودرو و سایر کالاها به کالای سرمایه‌ای تبدیل نشوند. این یعنی نحوه درست حکمرانی.
عدم دوراندیشی در خلق پول
حدوداً روزی ۱۳۷۰ میلیارد تومان خلق پول داریم. خب، سؤال بزرگ اینجاست که این خلق پول نصیب کدام دهک‌ها از جامعه می‌شود.
صحبت های ما در اینجا برای رسیدن به یک راهکار و سر دلسوزی است؛ باید ما و مخاطبان‌مان بدانند که به‌شدت، به نوآوری‌هایی در حکمرانی نیاز داریم.
حکمرانی نوآورانه چگونه است؟
وارد بحث حکمرانی نوآورانه می‌شویم.
هنر کاری نکردن!
بعضی جاها لازم است که حکمرانی، هیچ کاری نکند.
یعنی در هیچ موضوعی، اقدامی انجام ندهد و فقط نقش نظارتی خود را اعمال کند؛ این بزرگ‌ترین کمک است.
قبل از ورود اسنپ و تپسی بیش از ۲۰ سند برای سیستم حمل و نقل تدوین شده بود اما با ظهور این شرکت‌ها، همه این سندها، عملاً بی‌خاصیت شده.
نگاه‌های بالا به پایین در حکمرانی، کارایی را کاهش می‌دهد. لذا باید نگاه‌ها عوض شود.
حکمرانی نرم
موضوع دیگر، حکمرانی نرم است که باید به‌عنوان یک راه حل جایگزین، برای سیاستگذاری های خشک و تک بُعدی لحاظ شود. مثال‌های زیادی در این زمینه وجود دارد. مثلا می‌توانیم اظهارنامه های وارداتی تدوین کنیم تا واردکنندگان، مقصد و قیمت فروش کالای وارداتی خود را درآن اظهار کنند و اگر خلاف اظهارنامه برای سیستم گمرکی اثبات شد، از سیستم های تنبیه و مجازات اقتصادی استفاده کنیم.
شفافیت مالیاتی
موضوع دیگری که خیلی برای مردم و کسب و کار ها مهم است، موضوع شفافیت در مالیات است.
یعنی مردم می‌خواهند بدانند وقتی مالیات می‌دهند کجا مصرف می‌شود؛ این هم موضوع مهمی است.
حکمرانی مشارکتی
از سوی دیگر تأسیس نهادهای موازی‌کار، فسادزا ست.
باید سعی کنیم در حکمرانی مشارکتی که نوعی جدید از حکمرانی است، بخش خصوصی را هم وارد بخش سیاستگذاری بکنیم. یعنی اگر می‌خواهیم برای بخش خصوصی سیاستی وضع کنیم، طبیعتاً باید نماینده‌ای در این شورای سیاستگذاری داشته‌باشند. این یعنی حکمرانی مشارکتی.
جالب است بدانید امروزه در برخی از کشورها اتحادیه های متصل به بخش خصوصی دارند جای وزارت خانه ها را می‌گیرند.
یعنی لازم است که این اتحادیه ها خودشان برای خودشان سیاستگذاری کنند.
ایده هایی برای کمک به بهبود حکمرانی
چند ایده استارتاپی که در این حوزه می‌توانیم معرفی کنیم:
آموزش فرهنگ کارآفرین به کودکان
استارتاپ هایی که فرهنگ کارآفرینی، پس‌انداز و امثال آن را برای کودکان آموزش دهند بسیار مهم و موردنیاز است. پرورش نسل ها موضوعی است که باید به آن فکر کرد.
این کار باعث می‌شود خیلی از مشکلات کشور چه در حکمرانی و چه در رفتار عمومی درآینده حل شود.
نوآوری مردمی
بهره‌گیری از سیستم نوآوری باز هم می‌تواند مؤثر باشد؛ یعنی حکمرانی مشکلات خود را بیان کند تا مردم با هر شغل و جایگاهی بتوانند در حل مشکلات کشورشان ایده پردازی کنند و راهکار ارائه دهند. حاکمیت، همچنین می‌تواند به این افراد مبالغی هم به عنوان جایزه پرداخت کند.
اگر افراد، خود را در حل مسائل کشور سهیم بدانند، سرمایه اجتماعی نظام هم بیشتر می‌شود.
مقررات زدایی
آخرین پیشنهاد، راه اندازی استارتاپ هایی است که مقررات زدایی می‌کنند.
یعنی مشکلات و موانع قانونی که در ساختارهای حاکمیت وجود دارد و فرایندها را برای مردم سخت می‌کند را جستجو می‌کنند و آن‌ها را به حاکمیت اعلام می‌کنند و برای حل آن، جایگزین هایی در نظر می‌گیرند. طبیعتاً این موضوع هم از موضوعات سودآور است، هم برای کسب و کارها، هم برای حکمرانی و هم برای مردم.
این گفتگو، دوشنبه 29 اردیبهشت 1399 به‌صورت آنلاین برگزار شد.
می‌توانید سایر گفتگوهای کووینو را نیز در صفحه رویداد کووینو بشنوید و مطالعه‌کنید.
برنامه‌ها و گفتگوهای ما را می‌توانید از طریق صفحه اینستاگرام مرکز نوآوری پیگیری فرمایید.
نظرات شما برای ما مهم و آینده‌ساز است : )
