آگاه شدن از نمونه‌های نوآوری از نوع اجتماعی به عمیق‌تر شدن دید ما نسبت به مفهوم نوآوری اجتماعی کمک میکند، و می‌توانیم با ایده‌های خلاقانه، پاسخ بهتر و نوآورانه‌ای به مسائل و مشکلات اجتماع بدهیم. در ادامه به یک نمونه از نوآوری اجتماعی در پایتخت کشور اتیوپی می‌پردازیم.
درباره چیستی نوآوری اجتماعی اینجا بخوانید.
در آدیس‌آبابا، پایتخت اتیوپی، افراد با زمینه‌های مختلف اجتماعی و اقتصادی در کنار یکدیگر و در فاصله بسیار نزدیکتر، نسبت به سایر شهرهای آفریقایی، زندگی می‌کنند. اتیوپی با نرخ افزایش شهرنشینی ۸ درصد در سال با بحران مسکن روبرو است. این مشکل همواره در حال افزایش است زیرا ۸۰ درصد جمعیت آدیس‌آبابا در محله‌های فقیرنشین و مسکن‌های غیر رسمی زندگی می‌کنند. در نتیجه، تنها بخشی از شهر مدرن شده، اما بخش‌های دیگر بازسازی نشده است. نوآوری اجتماعی
این امید وجود داشت که کمبود مسکن توسط بازار حل شود اما بخش خصوصی نتوانست مسکن مقرون به صرفه را در مقیاس مورد نیاز ارائه دهد. در سال ۲۰۰۶، دولت «برنامه توسعه مسکن یکپارچه» یا IHDP را برای کاهش فقر شهری و مبارزه با کمبود مسکن وضع کرد اما همچنان ساختن خانه‌های کافی با نرخ مقرون به صرفه دشوار بود.
معضل مسکن از آنجا جدی‌تر شد که مناطق تجاری و مسکونی جدید رشد کردند و در نتیجه افراد فقیر از مرکز شهر بیرون رانده شدند. این امر باعث افزایش شکاف بین ثروتمندان و فقرا شد؛ افرادی که قادر به ادای پیش پرداخت مسکن در مرکز شهر نیستند. بنابراین، شهرک‌های غیر رسمی دوباره افزایش یافت. امروزه اکثر شهروندان اتیوپی در خانه‌های ضعیف و فرسوده زندگی می‌کنند.
شرایط چگونه بود؟
یکی از بحث برانگیزترین مسائل و محدودیت‌ها در محله‌های فقیرنشین شهری، کمبود زمین و فضا است. خانواده‌ها در اتاق‌های شلوغ زندگی می‌کنند و در معرض خطرات سلامتی و ایمنی قرار دارند. ۷۰ درصد واحدهای مسکونی نیاز به تعویض کامل دارند و تنها ۳۰ درصد از آنها در وضعیت متعادل قرار دارند، اما ساکنان آنها قادر به تعمیر خانه‌های خود نیستند. بیشتر خانه‌ها از چوب و گل ساخته شده و دارای دیوارهای ترک‌خورده، سقف‌ها و کف‌های خاکی نشت شده است. وضعیت اکثر سرویس‌های بهداشتی خانه‌های این مناطق، ناسالم است. ۲۴ درصد از خانوارها هیچ نوع سرویس بهداشتی ندارند و ۶۳ درصد از توالت‌های مشترک استفاده می‌کنند.
پاسخ و راه حلی که به این مشکل دادند:
از سال ۱۹۹۳ مؤسسه Habitat for Humanity Ethiopia بر بهبود زاغه و ارائه خدمات ضروری به شهرک‌های غیررسمی در اتیوپی تمرکز کرد. چالش حال حاضر، ایجاد همزیستی بین مناطق جدید و مناطق فقیرنشین است. در این میان، توسعه برنامه‌های جدید برای بازسازی شهرک‌های غیررسمی در اتیوپی اهمیت ویژهای دارد. در سال ۲۰۱۷ پروژه ارتقا زاغه شهری یکپارچه در آدیس‌آبابا آغاز شد. شرکای Habitat Ethiopia به خانواده‌های آسیب پذیر کمک کردند.
فقرا صاحب‌خانه می‌شوند و به بهداشت و آب سالم دسترسی پیدا می‌کنند. خانه‌های قدیمی و کهنه در مناطق فقیرنشین کاملاً بازسازی می‌شوند. تا بتوان آنها را سکونت‌پذیر و مناسب کرد. برای تحقق این امر، خانه‌ها اغلب تخریب و بازسازی می‌شوند. هزینه‌های بازسازی محله‌های فقیرنشین بیشتر از هزینه‌های ساخت خانه‌های جدید مشابه در زمین‌های باز حومه است. این برنامه شامل ساخت کف سالم، پیادهروها، جوی و مدیریت پسماند جامد در مناطق فقیرنشین است.
جزئیات پروژه چیست؟
این پروژه همچنین آشپزخانه‌های عمومی، توالت و دوش و تأسیسات آبی شامل مخزن، خطوط لوله و نقاط مشترک آب تاسیس میکند. تأمین آب خانواده‌ها شامل ساخت سیستم‌های بزرگ خدمات آب مانند توسعه چشمه، ساخت مخازن خدمات و سیستم‌های پمپاژ و نصب خطوط اصلی آب برای پوشش بیشتر منطقه است. پشتیبانی برای بهبود زهکشی فاضلاب/ آب خاکستری/ آب باران در زیر زمین، آب‌بندی شکاف‌ها و قرار دادن روسازی در محله‌های فقیرنشین انجام می‌شود که به کاهش پشه‌ها کمک میکند.
Habitat for Humanity در اتیوپی همچنین آموزش‌های بهداشتی را برای خانواده‌ها و اعضای جامعه برای تکمیل زیرساخت‌ها ارائه می‌دهد. این مؤسسه، خانواده‌ها را برای استفاده، نظافت و نگهداری از امکانات جدید آموزش می‌دهد. این خدمات به خانواده‌هایی ارائه می‌شود که در مناطق فقیرنشین شهری و حومه شهر زندگی می‌کنند و از نظر بهداشتی بسیار ضعیف و در تأمین آب محدود هستند.
Habitat در روستاهای مناطق حومه‌ای مستعد خشکسالی با ساختن خانه‌هایی مناسب و مقرون به صرفه از طریق برنامه مسکن گروه‌های آسیبپذیر، به خانواده‌ها کمک میکند. از طریق این برنامه خانواده‌هایی با مشکلات پیچیده فقر، سلامتی و ناتوانی، صاحب‌خانه می‌شوند. خانواده‌ها، برای ساخت و ساز، گروه‌هایی تشکیل می‌دهند و در ساخت تمام خانه‌های گروه مشارکت می‌کنند بدون آنکه بدانند کدام یک، خانه‌ی آنها خواهد بود و از این طریق به «بهبود» خود می‌پردازند.
تخصیص خانه‌ها در پایان با قرعه‌کشی انجام می‌شود. این برنامه همچنین از پیشرفت دسترسی به زیرساخت‌ها پشتیبانی میکند. زیرساخت‌هایی مانند زیرساخت‌های بهداشتی و نصب اجاق‌های آشپزی کم مصرف.
تاثیر
از طریق این ارتقا، خانواده‌های آسیبپذیر در اتیوپی می‌توانند به سرپناه با کیفیت و خدمات ضروری دسترسی داشته باشند. از ژوئیه ۲۰۱۹، ۱۶۵۰ خانواده از برنامه‌های مسکن محله‌های فقیرنشین شهری و گروه‌های آسیبپذیر بهرهمند شده‌اند و از مسکن بهبودیافته با امکانات بهداشتی برای نظافت، آشپزی و سرویس بهداشتی برخوردار شده‌اند. این پروژه‌ها استفاده پایدار از امکانات و ایجاد محیط زندگی سالم را از طریق آموزش، بهداشت و ترویج شیوه‌های صرفه جویی تضمین میکند.
درس‌ها و نتیجه
داشتن چشم‌انداز بلندمدت و ارائه رویکرد یکپارچه بسیار مهم است. همچنین مشارکت‌ها نیز در این مورد ذکر شده است و سایر نوآوری‌های اجتماعی بسیار مهم و معنادار هستند. اقدامات باید به گونه‌ای باشد که ساکنان، نفع آن را متوجه شوند و فعالانه در پیشبرد طرح سهیم شوند. در غیر این صورت امکان دارد حتی به شدت با آن مقابله کنند. هرگاه مردم منفعت اعضای خانواده و همسایگانشان را در اینگونه حرکت‌های نوآورانه احساس کنند، به این شکل نوآوری‌های اجتماعی اهمیت می‌دهند و خود نیز به اجرایی شدن و توسعه آن کمک می‌کنند. این پروژه‌ها همچنین تأثیرات متغیری بر زندگی جوامع مورد نظر دارند. برای هر مرحله‌ی ارتقای زاغه‌ها باید با پژوهش‌های میدانی، تأثیرات عمیق اقتصادی و فرهنگی تغییرات را شناسایی کرد.