مقدمه

نقش بانک‌های مرکزی در اقتصاد طی سال‌ها در حال تغییر بوده و با پیشرفت فناوری، اهمیت هوش مصنوعی (AI) در شکل‌دهی سیاست‌های پولی و برقراری ثبات مالی به طور متناوب اهمیت بیشتری یافته است. ظهور هوش مصنوعی به عنوان یک فناوری نوآورانه و تحول‌آفرین در حوزه‌های مختلف، از جمله در بانک مرکزی، آبستن تأثیرگذاری و تغییرات بی‌نظیری در بخش اقتصاد کلان خواهد بود. بانک‌های مرکزی، با سیاست‌گذاری پولی و نظارت بر بخش بانکی، نقش اساسی و چشمگیری در اقتصاد ملی ایفا می‌کنند. از این رو بانک‌های مرکزی در راه دستیابی به اهدافی چون کنترل تورم و ثبات قیمت‌ها، حمایت از رشد اقتصادی پایدار و تضمین ثبات مالی نیازمند درک پدیده‌های نوین و نیز نحوه مواجه و همزیستی با این ابتکارات هستند. با افزایش پیچیدگی و حجم داده‌های مالی، بانک‌های مرکزی به بهره‌گیری از هوش مصنوعی روی می‌آورند تا در این راستا، فرآیندهای تصمیم‌گیری خود را بهبود بخشند، دقت پیش‌بینی‌ها را ارتقا دهند و ریسک‌های مالی و غیرمالی در معرض را به طور مؤثر شناسایی نمایند. در این گزارش، به نحوه استفاده بانک‌های مرکزی از هوش مصنوعی جهت نیل به اهداف مذکور، نقش هوش مصنوعی در بانکداری مرکزی، کاربردها، مزایا و چالش‌های بالقوه آن پرداخته خواهد شد.

کاربردهای هوش مصنوعی در بانکداری مرکزی

• تجزیه‌وتحلیل داده‌ها و پیش‌نگری

یکی از حوزه‌های اصلی که در آن هوش مصنوعی توسط بانک‌های مرکزی استفاده می‌شود، تحلیل داده‌های اقتصادی است. در این راستا، الگوریتم‌های هوش مصنوعی قادر به تجزیه‌وتحلیل سریع و دقیق حجم بزرگی از داده‌ها هستند که این امکان را به بانک‌های مرکزی می‌دهد تا تصمیمات آگاهانه‌تری پیرامون سیاست‌های پولی اتخاذ کند. به عبارت دیگر، فناوری‌های هوش مصنوعی، از قبیل یادگیری ماشین و پردازش زبان طبیعی، می‌توانند مقادیر زیادی از داده‌های مالی را، از جمله شاخص‌های اقتصاد کلان، روند بازار و صورت‌های مالی تجزیه‌وتحلیل نمایند. بانک‌های مرکزی با بهره‌گیری از الگوریتم‌های پیشرفته، قادر به استخراج اطلاعات با ارزشی پیرامون تورم، رشد اقتصادی و ثبات مالی بوده و از این مجرا دقت و صحت پیش‌بینی‌های خود را بهبود می‌بخشند. در همین راستا، بانک‌های مرکزی می‌توانند از هوش مصنوعی برای نظارت آنی بر نرخ تورم، نرخ ارز و سایر شاخص‌های بازارهای مالی استفاده کنند.

 این اطلاعات به آن‌ها امکان می‌دهد که در صورت لزوم نرخ بهره هدف خود را تنظیم کرده یا سیاست‌های تسهیل کمی را عملیاتی نمایند. یکی دیگر از حوزه‌های کاربردی هوش مصنوعی در بانکداری مرکزی، تشخیص نابسامانی‌های بازارهای مالی است. الگوریتم‌های هوش مصنوعی قادر به شناسایی الگوهایی در داده‌های بازارهای مالی بوده که ممکن است نشان‌دهنده وجود حباب‌ یا انحرافات دیگر بازار باشد. در گام بعد، این اطلاعات توسط بانک‌های مرکزی مورد استفاده قرار گرفته تا پیش از آن ‌که انحرافات مذکور منجر به بی‌ثباتی مالی شود، اقدامات اصلاحی اعمال گردد.

• ارزیابی ریسک و تشخیص تقلب

به منظور بهبود کارایی سیستم‌های پرداخت، بانک‌های مرکزی از هوش مصنوعی استفاده می‌کنند. آن‌ها می‌توانند با استفاده از هوش مصنوعی تراکنش‌های پرداخت را نظارت کرده و فعالیت‌های متقلبانه را شناسایی نمایند. این اقدامات کاهش ریسک جرایم مالی و بهبود امنیت سیستم‌های پرداخت را به دنبال خواهند داشت. از این رو، با استفاده از سیستم‌های هوش مصنوعی، بانک‌های مرکزی قادر به شناسایی ریسک‌های احتمالی در سیستم مالی و تشخیص فعالیت‌های فریبکارانه می‌شوند. افزون بر این، با به کارگیری الگوریتم‌های یادگیری ماشین، بانک‌های مرکزی الگوها و ناسازگاری‌های موجود در تراکنش‌های مالی را تجزیه و تحلیل کرده و اقدامات پیشگیرانه را جهت کاهش ریسک‌ها و حفظ ثبات مالی به عمل می‌آورند.

• انطباق با مقررات و تنظیم‌گری

در نظارت و تنظیم بخش بانکی، بانک‌های مرکزی نقش حیاتی ایفا می‌کنند. هوش مصنوعی قادر است به خودکارسازی فرآیندهای انطباق با مقررات، مانند نظارت بر کفایت سرمایه بانک‌ها، نقدینگی و شیوه‌های مدیریت ریسک، کمک کرده و آن‌ها را به صورت بهینه اجرا نماید. با بهره‌گیری از هوش مصنوعی، بانک‌های مرکزی می‌توانند قدرت نظارتی خود را تقویت کرده، موارد عدم انطباق را شناسایی نموده و بهبودی محسوسی در ساختار نظارتی خود به ارمغان بیاورند که کارایی بیشتر آن را تضمین کند.

• تحلیل سیاست‌گذاری و تصمیم‌گیری

هوش مصنوعی، یک ابزار قدرتمند در تجزیه‌وتحلیل سیاست‌گذاری‌ها و تصمیم‌گیری بانک‌های مرکزی است. با تجزیه‌وتحلیل داده‌های تاریخی و شاخص‌های اقتصادی، الگوریتم‌های هوش مصنوعی اطلاعات گوناگونی درباره اثرات محتمل اقدامات و تصمیمات سیاستی را ارائه می‌دهد. این اطلاعات به بانک‌های مرکزی کمک می‌کند تا تصمیمات بهتر و کارآمدتری در حوزه سیاست‌های پولی و اهداف و ابزارهای مرتبط با آن اتخاذ نماید.

• خدمات مشتری، پشتیبانی و اطلاع‌رسانی

بانک‌های مرکزی به طور معمول در ارتباط با عموم مردم قرار می‌گیرند و خدماتی همچون ارائه اطلاعات، راهنمایی و پشتیبانی را ارائه می‌دهند. در این راستا، چت‌بات و دستیاران مجازی مبتنی بر هوش مصنوعی می‌توانند نقش مؤثری را ایفا کنند. آ‌ن‌ها قادرند به پرسش‌ها و درخواست‌های روزمره و معمول پاسخ دهند، آموزش‌های مالی ابتدایی را فراهم و در حل مشکلات متداول به مردم کمک کنند. استخدام هوش مصنوعی، به بانک‌های مرکزی این امکان را می‌دهد تا امور مشتریان را بهبود بخشند و منابع انسانی خود را بر روی وظایف پیچیده‌تر متمرکز سازند.

مزایای هوش مصنوعی در بانکداری مرکزی

• بهبود تصمیم‌گیری

استفاده از هوش مصنوعی در بانکداری مرکزی، تصمیم‌گیری مبتنی بر داده را ممکن می‌سازد. با تجزیه‌وتحلیل مجموعه ‌داده‌های بزرگ و شناسایی الگوها، بانک‌های مرکزی قادر به اتخاذ تصمیمات سیاستی با اطلاعات دقیق‌تری می‌شوند. این تصمیمات باعث اجرای مؤثرتر سیاست پولی و استقرار ثبات مالی خواهد شد.

• تقویت مدیریت ریسک

استفاده از سیستم‌های هوش مصنوعی، به بانک‌های مرکزی کمک می‌کند تا ریسک‌های محتملی که در سیستم مالی به وجود آمده را شناسایی و ارزیابی نموده که این مهم، امکان اتخاذ تدابیر پیشگیرانه مدیریت ریسک را فراهم می‌سازد. با تشخیص ناسازگاری‌ها و الگوهای موجود در تراکنش‌های مالی، بانک‌های مرکزی قادر به برداشتن گام‌های ضروری جهت کاهش ریسک و جلوگیری از وقوع بحران‌های مالی هستند.

• افزایش کارایی و خودکارسازی

خودکارسازی از طریق هوش مصنوعی می‌تواند فرآیندهای مختلف عملیاتی در بانک‌های مرکزی را بهبود بخشیده و تسهیل سازد. این موضوع، دربرگیرنده مواردی همچون تجزیه‌وتحلیل داده‌ها، نظارت بر رعایت مقررات و پشتیبانی از مشتریان می‌شود که در نهایت منجر به افزایش کارایی، کاهش هزینه‌ها و بهبود تخصیص منابع می‌گردد.

• پیش‌نگری به‌هنگام و دقیق

قابلیت پردازش حجم عظیمی از داده‌ها توسط الگوریتم‌های هوش مصنوعی، باعث به وجود آمدن پیش‌بینی‌های دقیق‌تر در زمینه تورم، رشد اقتصادی و شاخص‌های کلیدی دیگر می‌شود. این امکان به بانک‌های مرکزی اجازه می‌دهد تا به‌طور مناسب تنظیم‌گری لازم را در سیاست پولی به‌روزرسانی کرده و در نتیجه بهبودی در عملکرد اقتصاد کلان را به‌دست آورند.

• تقویت تطبیق با مقررات نظارتی

هوش مصنوعی قادر است به بانک‌های مرکزی در نظارت و اجرای تطبیق با مقررات در بخش بانکداری کمک کند. با خودکارسازی فرآیندهای تطبیق، بانک‌های مرکزی تضمین می‌کنند که بانک‌ها به مقررات لازم پایبند هستند که در نتیجه آن، ریسک تخلف مالی کاهش یافته و سلامت و یکپارچگی کل سیستم مالی بهبود می‌یابد.

 چالش‌ها و ملاحظات

• حریم خصوصی و امنیت داده‌ها

استفاده از هوش مصنوعی در بانک مرکزی مستلزم رسیدگی به داده‌های مالی حساس است. بانک‌های مرکزی ملزمند تدابیر امنیتی قوی برای حفظ حریم خصوصی و امنیت داده‌ها اتخاذ نموده تا از دسترسی غیرمجاز و تخلفات امنیتی جلوگیری کنند.

• نگرانی‌های اخلاقی

الگوریتم‌های هوش مصنوعی تنها به اندازه و در مقیاس داده‌هایی که بر روی آن‌ها پیاده شده‌اند، کارآمد معتبر هستند. بانک‌های مرکزی باید در مورد سوگیری‌های محتمل در داده‌ها که ممکن است منجر به نتایج ناعادلانه یا تبعیض‌آمیز شود، جانب احتیاط را در نظر گیرند. نظارت و حسابرسی قاعده‌مند سیستم‌های هوش مصنوعی به منظور رفع این نگرانی‌ها ضروری خواهد بود.

• شفافیت و توضیح‌پذیری

الگوریتم‌های هوش مصنوعی، با پیچیدگی خود و غیرقابل فهم بودنشان، می‌توانند دشواری‌هایی در درک نحوه تصمیم‌گیری خود به وجود آورند. بانک‌های مرکزی باید به طور جدی به شفافیت و قابلیت توضیح‌پذیری الگوریتم‌های هوش مصنوعی توجه نموده و توانایی تبیین روش کار آن‌ها را داشته باشند. این اقدامات باعث حفظ اعتماد عمومی و مسئولیت‌پذیری بانک‌ها در استفاده ازسیستم‌های هوش مصنوعی می‌شود.

• شکاف‌پذیری در مهارت و دانش

پیاده‌سازی سیستم‌های هوش مصنوعی در بانک‌های مرکزی به متخصصان ماهری نیاز دارد که هم جنبه‌های فنی هوش مصنوعی و هم پیچیدگی‌های بانک مرکزی را درک کنند. با هدف عملیاتی کردن این مهم، پر کردن شکاف مهارت و دانش از طریق آموزش و همکاری متقابل، امری بسیار حیاتی است.

نتیجه‌گیری

 با توجه به آنچه پیشتر گذشت، باید خاطرنشان کرد که قدرت هوش مصنوعی، قابلیت تحولی چشمگیر را در بانکداری مرکزی به ارمغان می‌آورد. این فناوری قادر است تصمیم‌گیری‌ها را بهبود بخشد، مدیریت ریسک را به سطح بالاتری برساند و کارایی عملیاتی را ارتقا دهد. با وجود آن‌که چالش‌ها و ملاحظاتی که در پیاده‌سازی سیستم‌های هوش مصنوعی وجود دارد، مزایای به کارگیری آن‌ها بسیار قابل توجه و ارزشمند می‌باشد. هنگامی که بانک‌های مرکزی به فناوری‌های هوش مصنوعی روی می‌آورند، قابلیت کسب یک مزیت رقابتی در سیاست‌گذاری‌ پولی، حفظ ثبات مالی و نظارت بر بخش بانکی را دارا می‌شوند. بدین سبب، بانک‌های مرکزی با بهره‌گیری از قدرت هوش مصنوعی می‌توانند پیچیدگی‌های چشم‌انداز مالی مدرن را پشت سر بگذارند و به رشد اقتصادی پایدار کمک کنند. حال که دانستیم، به کار بستن هوش مصنوعی توسط بانک‌های مرکزی در شکل‌دهی به سیاست‌های پولی و استقرار ثبات مالی به طور فزاینده‌ای به یک موضوعی حائز اهمیت تبدیل شده است، لازم به ذکر است که هوش مصنوعی به بانک‌های مرکزی امکان داده تا داده‌های اقتصادی را با کارآمدی بیشتری تجزیه‌وتحلیل کنند، نقصان‌های بازارهای مالی را تشخیص دهند و کارایی سیستم‌های پرداخت را بهبود بخشند. با پیشرفت مستمر فناوری، این نوید را باید داد که احتمالاً نقش هوش مصنوعی در بانکداری مرکزی در سال‌های آینده به مراتب مهمتر از اکنون خواهد شد.

نویسنده: اسدالله زندوکیلی